dinsdag 24 december 2019

Een kerstvertelling



Met de kerst in aantocht worden we bevangen door herinneringen en emotie. Opeens denken we aan oude vrienden die we het hele jaar niet hebben gesproken, maar die we toch nog immer als vrienden zien. We worden overvallen door een collectief goed gevoel, alsof we iets goed te maken hebben voor het voorbije jaar, waarin echt niet altijd alles even goed was.

Ondanks alles is de nostalgie onontkoombaar, hij doet ons denken aan lang vervlogen kerstdagen en belevenissen die daarmee samenhangen. Kerstmis is voor mij onverbrekelijk verbonden met een spookverhaal van Charles Dickens uit 1843, A Christmas Carol, het verhaal van de gierige Ebenezer Scrooge, die de wereld haat en in de kerstnacht bezocht wordt door geesten, waarna hij zijn leven betert en zijn ogen opent voor de armoede om hem heen.

In dat opzicht is er sinds 1843 niet veel veranderd. Het is een beetje wrang als we denken aan een wereld vol armoede, vluchtelingen en ontheemde mensen, die alle rechten zijn ontnomen en geen enkele reden hebben tot feestvieren. Denk eens aan hen als u aan tafel zit.

Albert Finney en Alec Guinness als Scrooge en Marley

Ik heb het verhaal van Dickens onlangs opnieuw gelezen in een Engelse uitgave, die deel uitmaakt van mijn verzameling van geschriften van Dickens. Maar ik maakte ermee kennis in januari 1976 midden op de noordelijke Atlantische Oceaan, in stormweer, onderweg vanuit Gdansk in Polen naar Baltimore aan de oostkust van de Verenigde Staten, in de bulkcarrier Amstelpark, waarop ik als derde stuurman voer.

Zoals gebruikelijk had het schip een filmkist aan boord met drie 16 mm geluidsfilms, die zowat het enige vertier waren op zo’n schip. Die kisten werden vaak in een haven geruild met andere schepen, en zo hadden we bijna elke week film. Op de Amstelpark bevatte de filmkist tijdens die oversteek de verfilming uit 1970 van A Christmas Carol, met in de hoofdrollen Albert Finney en Alec Guinness als Scrooge en de geest van zijn compagnon Marley. We hebben hem wel drie keer gedraaid.

Stormweer in de Atlantische Oceaan, m.s. Amstelpark, 1976

Het was zulk slecht weer, dat iemand van ons tijdens de film de projector moest vasthouden omdat hij bijna van tafel viel, zo erg stond die boot op zijn kop, en ik weet nog steeds niet of hij de projector vast hield of the projector hem. Wel herinner ik mij, dat we elkaar in de dagen daarna in de accommodatiegangen van het schip steevast spookachtig ‘Scroooooge!’ toeriepen - het werd bijna een gevleugeld woord op die boot.

Gisteravond heb ik met een van mijn zoons die film opnieuw gezien, op een oude DVD van slechte kwaliteit. Vroeger werden ze er gek van dat ik telkens met Kerst die film weer wilde draaien, maar nu hadden we de grootste lol. 

Vanavond is Kerstavond, de traditionele feestavond in Engelssprekende landen. Ik wens u allen een goede kerst, en wie op zee zit en dit misschien leest, een behouden vaart.

donderdag 28 november 2019

Fictie en de harde realiteit



Soms zie ik iets uit de realiteit dat een direct verband heeft met een van mijn boeken. Gisteren was in het nieuws een aankondiging van de documentaire For Sama, gefilmd door Waad al-Kateab in Aleppo in Syrië in de jaren 2011-2016, en gepresenteerd op het IDFA filmfestival. Ik heb direct de trailer van de film bekeken op Youtube.

Waad al-Kateab en dochter Sama

De beelden deden mij denken aan een episode uit mijn boek De Batavier, die beschrijft wat er gebeurt met de tweede hoofdpersoon, Leila Hammadi:

...Ze hoorde de helikopter niet komen, die in het donker op de aangewezen positie ging hangen en een vatbom liet vallen. Een oorverdovende dreun deed het gebouw schudden, dat onmiddellijk vol met stof en rook stond. Waar de bom was ingeslagen brak brand uit, maar ernstiger was dat het reeds verzwakte gebouw begon te kraken en te wankelen.
Leila was wakker geschrokken van de explosie en keek hoestend en gedesoriënteerd rond in de stofwolk, terwijl ze overeind probeerde te komen. De enige lamp in de kamer scheen met een roodachtig schijnsel door het stof en ze hoorde de muren om zich heen kreunen. Toen dacht ze aan wat haar vader altijd had gezegd: als het huis op instorten staat, ga ergens onder zitten. Ze kon nog maar net onder het bureau duiken voordat het gebouw instortte en de betonnen vloerplaat van de etage boven haar omlaag kwam. Het vier verdiepingen tellende gebouw zakte binnen twee seconden als een kaartenhuis in elkaar...
De Batavier is fictie, ontstaan in een gewone huiskamer in Nederland, waar ik in 2016, geschokt door de nieuwsberichten, probeerde te beschrijven wat er gebeurde in Syrië. Fictie schrijven in een veilige omgeving is echter in niets te vergelijken met het zelf meemaken van de rauwe werkelijkheid.

For Sama

In de film van Waad al-Kateab zie je het effect van de inslag van bommen vrijwel naast de deur, mensen die na een inslag ineen duiken als er een stofwolk vol met rook en vonken het gebouw binnen slaat. Je ziet wat het met haar doet, wanneer ze haar dochter moet geruststellen als de bommen vallen. De emotie greep me bijna bij de keel.


Hamza, de man van Waad, werkte als arts in een noodhospitaal in de puinhopen van Aleppo. Zijn vrouw heeft in huis en in het hospitaal gefilmd tijdens bombardementen. Uiteindelijk weten Hamza, Waad en dochter Sama in 2016 Aleppo te ontvluchten met honderden uren beeldmateriaal over de belegering van Aleppo door het regime van Assad. De beelden uit de trailer van de film laten de harde realiteit zien van wonen en werken in oorlogsgebied.

For Sama is opgedragen aan Waad’s dochter Sama, die als baby en peuter onderwerp is van de film. De film heeft al vele prijzen gewonnen en zal in januari in Nederland in de bioscoop te zien zijn. Ik ga kijken zodra ik kan.


Een trailer van de film is hier te vinden: