Is er nog goed nieuws?

Soms word ik bijna moedeloos van het nieuws. De krant staat bol van sensatie, angstzaaierij, achterklap, onrecht, bedrog, opruiing, oorlog, moord en doodslag, het klimaat en… o ja, sport! Laat ik de sport niet vergeten. Panem et circenses, zeiden de oude Romeinen al. Brood en spelen dienden toen al om het volk tevreden te houden. Het sportnieuws leidt ons in ieder geval af van de harde realiteit waarin wij leven.

Vandaag heb ik eens een steekproef gedaan op de inhoud van onze krant. Die is natuurlijk subjectief, en sommige artikelen en columns vallen in meer dan een categorie. Van de 67 artikelen waren er:

    28 over ophef of schandaal
    8 over oorlog
    9 over milieu, energie en klimaat
    18 artikelen leken mij neutraal informatief
    15 gingen over sport
    slechts 7 waren ander goed nieuws

Het nieuws brengt mij vooral in verwarring, ook al moet ik het als auteur volgen, wil ik de actualiteit niet kwijtraken. Maar soms lijkt het wel alsof de wereld vol boze oude mannen is, die er een satanisch behagen in scheppen om de wet aan hun laars te lappen of naar hun hand te zetten, hun volk te onderdrukken of duizenden de dood in te jagen. Ik hoef hun namen niet te noemen, u kent ze vast uit de krant. En dan spreek ik nog niet over hun acolieten die alvast bezig zijn macht te vergaren en staan te trappelen om in de voetsporen van de dictators te treden.

Thorbecke

Wereldwijd staan nog steeds vacatures voor staatsmanschap open. Ook in Nederland. Laten we hopen dat zij gevuld worden met wijze mensen voordat de wereld naar de gallemiezen wordt gejaagd door volksmenners, oorlogshitsers en kleptocraten.

Echt goed nieuws

Wat is er dan wel voor goed nieuws in de media? Je moet het met een lantarentje zoeken. In mijn plaatselijke krant stond gisteren iets over ‘ridders op de duofiets’, mensen die onderscheiden zijn voor hun maatschappelijke inzet. En hier en daar een column met een positieve toon. Maar verder vooral kommer en kwel.

wilgen in de uiterwaarden van de IJssel

Goed nieuws staat voor mij meestal niet in de krant. De geboorte van een kind, het eerste lachje en de eerste geluidjes als de kleine haar ouders antwoord geeft en reageert als opa en oma grapjes met haar maken. Het eerste kievitsei is gevonden (gelukkig mag het nu niet meer geraapt worden). Een goed gesprek met je hoogbejaarde buren. De natuur, die ondanks het ietwat ontspoorde klimaat gewoon weer haar gang gaat. De eerste bloemen aan de bomen, vogels die elkaar het hof maken. De zaag van de werkploeg die bezig is knotwilgen te snoeien. Het vroege ochtendlicht en de laagstaande zon tussen de bomen in het bos. Kinderstemmen op straat. Je leest het nauwelijks in de krant. Behalve dan over dat kievitsei.

Dat is de wereld waar ik van wil weten, niet die andere van haat, angst, dood en verderf. 

de zon in het bos

 

Lezing

Komende zaterdag mag ik hier in Leiden een lezing geven. Over de spin Anansi, die volgens de Afrikaanse legende aan zijn spindraad zou zijn afgedaald naar de mensenwereld met een boodschap van de goden. Anansi, die de wijsheid niet kon stelen, maar hem per ongeluk verspreidde over de wereld.

En over het verhaal dat ik heb verzonnen over twee mensen in een lang vervlogen verleden, de een zwart en de ander wit, waartussen een vonk overspringt die niet te ontkennen valt, ondanks de slavernij die tussenbeide dreigt te komen. Het boek is fictie, maar wie zal zeggen of er niet werkelijk zoiets is gebeurd? Tenslotte is ons bloed allemaal rood, ongeacht onze huidskleur.

Het besef dat wij allemaal gelijk zijn, en ondanks het duistere verleden dezelfde gevoelens en dromen hebben, dringt steeds beter tot ons door. Misschien is dat wel het echte goede nieuws.

 

Maryam

Kerstmis is het feest van de zwakken. 

Vandaag, Kerstavond 2023, heb ik weer mijn eerste kleinkind in de armen mogen houden, ze is zes weken oud en prachtig, en het was wonderlijk om te zien hoe weinig er nodig was om haar honger te stillen en om haar in slaap te wiegen. 

Zojuist zag ik een interview met Abdelkader Benali op de televisie, die het kerstverhaal vertelde van Maryam, aan wie aan heel boek gewijd is in de Koran. Maryam, die zich terugtrekt in de woestijn wanneer ze onverklaarbaar zwanger is, want ze is toch geen lichtekooi. Nee, zegt God, je bent geen lichtekooi, maar je zult een profeet ter wereld brengen. Ze krijgt water als ze dorst heeft, en als ze honger heeft is er een vijgenboom, waarvan de takken omlaag buigen zodat ze kan eten. Traditioneel zijn de vruchten van een vijgenboom belangrijk voor een veilige bevalling.

 

Maryam (Perzisch miniatuur, Wikipedia)

 

Het verhaal uit de Koran is anders dan het onze, maar niet zoveel anders dan het verhaal dat wij kennen, van Maria en de os en de ezel, en een kindje in een krib. Ook dat is een verhaal van arme mensen, van vluchtelingen, van zwakken die alleen onderdak vinden in een stal, tussen de beesten, die zacht ademen en warmte geven zodat het kind het niet koud zal krijgen.

Het kind was misschien wel een Palestijns kind, maar dan tweeduizend jaar geleden. 

Ik wil niet zeggen dat alle Palestijnen schuldeloos zijn. Maar als ik denk aan de Palestijnse kinderen in Gaza, die al maandenlang worden gebombardeerd als wraak voor vreselijke terreur, krijg ik het koud. Kinderen, onschuldige kleintjes, geboren met sterretjes in hun ogen, waarvan er inmiddels achtduizend zijn afgeslacht in een wraakoefening die de oudtestamentische God der Wrake niet had kunnen bedenken.

 

Kerst 2023. Tekening van Emad Hajjaj.

 

En dan de wijzen uit het oosten. Die wijzen waren geleid door een ster, verschenen aan het firmament. Wijzen, die misschien wel uit Afghanistan of Iran kwamen, of uit de woestijn van Noord-Afrika, om eer te bewijzen. Die mensen stoppen we tegenwoordig in vluchtelingenkampen, omdat ze bij ons niet meer welkom zijn, zoals vastgelegd in het Migratiepact. Het kerstverhaal speelt zich nog steeds dagelijks af. Maar we hebben nog niets geleerd.

De kerken in Bethlehem zijn leeg in 2023, omdat niemand er meer komt. “Hoe kunnen we de kerstboom verlichten terwijl Palestijnen in Gaza massaal gedood worden?” zegt Ashraf Tannous, predikant van de Lutherse kerk in Beit Jala, dat naast Bethlehem ligt.

 

Het kind Jezus tussen het puin. Bron: NOS.

 

In de Lutherse kerk in Bethlehem ligt het kindje Jezus normaal gesproken in een kribbe in de kerststal, omringd door Jozef en Maria en de drie wijzen uit het oosten. Het kindje is nu tussen stukken puin gelegd, gewikkeld in een keffiyeh, een Palestijnse sjaal, wat zijn Palestijnse identiteit moet benadrukken. Het roept het beeld op van de duizenden kinderen in Gaza die door bombardementen zijn gedood.

Kerstmis is het feest van de zwakken. Laten we aan hen denken wanneer we aan het kerstdiner zitten.

 

 

Over wijsheid

Wijsheid is een groot goed, des te meer in de wereld van vandaag, waarin het lijkt alsof je de wijsheid met een lantarentje moet zoeken.

Ik heb eergisteren over vertelkunst, lezen en wijsheid verteld tijdens ‘Woorden uit het Noorden’, een bijeenkomst over Surinaamse poëzie en proza, waar ik voor was uitgenodigd door Mariska de Jong in Haarlem. Onderdeel van de bijeenkomst was een traditioneel waterritueel, dat grote betekenis heeft in de Surinaamse gemeenschap, omdat hun voorouders over de oceaan werden gevoerd vanuit hun geboorteplaats.

Mariska de Jong en enkele andere deelnemers - bron: livestream de Pletterij

Het was erg leuk, vooral toen een van de Surinaamse deelnemers mij na mijn lezing gekscherend vroeg of ik soms ook een Afrikaan was. Waarop ik antwoordde: ‘ja, een witte,’ wat tot enige hilariteit leidde.

Hier is de livestream van De Pletterij, gemaakt tijdens de bijeenkomst. De Pletterij is het centrum voor debat en cultuur in Haarlem. Mijn bijdrage begint na 21 minuten.

 

Ik zal u een samenvatting geven van de lezing die ik heb gegeven, gevolgd door een conclusie.

VERTELKUNST

Hoe deelden onze voorouders hun wijsheid? Overal ter wereld werden verhalen verteld als het donker was en de mensen met een olielampje of een kaarsje of een vuurtje bij elkaar zaten. In Europa hadden we volksverhalen die uiteindelijk door de gebroeders Grimm werden verwerkt tot een sprookjesboek.

Hier kennen we die verhalen alleen nog als sprookjes, maar in de Afrikaanse cultuur is de vertelkunst nog springlevend. In West-Afrika gaan veel van die verhalen over de spin, over Anansi, ooit de boodschapper van de goden, nu een aardse bedrieger die ook af en toe zelf wordt bedrogen. De verhalen van Anansi zijn over de eeuwen heen met de slavenhandel meegereisd naar Suriname en het Caribisch gebied, waar ze ook nu nog steeds worden verteld.

In mijn onlangs gepubliceerde historische roman met de titel Anansi vertelt de hoofdpersoon Efua,  een jong meisje van 12 jaar, deze verhalen aan de kinderen uit haar dorp. Het eerste hoofdstuk begint als een kinderverhaal, en zij vertelt het verhaal van Anansi, die de wijsheid steelt. Dit verhaal is vermoedelijk afkomstig van de Britse onderzoeker R.S.Rattray, die het bijna een eeuw geleden optekende in West-Afrika, maar ik heb het verplaatst naar de 17e eeuw.

bron: livestream de Pletterij

Efua’s verhaal eindigt met een metafoor: het riviertje nam de wijsheid die Anansi had verzameld mee naar de zee, die het verspreidde over de hele wereld. En zo komt het, dat een klein beetje wijsheid in ons allen schuilt.

Al snel daarna neemt het boek een grimmige wending, als Efua uit haar dorp wordt ontvoerd door slavenhalers. Efua zal nooit leren lezen en schrijven, ook niet als een volwassen vrouw, maar zij heeft de wijsheid van haar voorouders in haar geheugen geprent en zou deze meenemen naar Suriname. Zij is in mijn boek de belichaming van al die duizenden vrouwen en mannen, die de kennis van hun voorouders in hun hoofd hebben meegenomen over de oceaan.

Het verhaal over Anansi en de wijsheid, dat Efua vertelt is HIER te lezen. 

LEZEN EN SCHRIJVEN

Onze voorouders, of we nu Afrikaanse, Aziatische, Amerikaanse of Europese roots hebben, konden meestal niet lezen of schrijven. Dat was voorbehouden aan weinigen: vaak konden zelfs koningen en stamhoofden niet eens lezen en schrijven, ze hadden wijze mannen en priesters om dat voor hen te doen. Maar eenvoudige handelaren of boeren, ook al konden ze niet schrijven, noteerden vaak wat er was verkocht of geoogst met een soort turfsysteem, of op een ‘kerfstok’.

Door de eeuwen heen hebben boekdrukkunst en onderwijs het lezen en schrijven een belangrijke rol gegeven in de maatschappij. En onvermijdelijk zijn lezen en schrijven in de laat-koloniale tijd ook geïntroduceerd in Afrika, Suriname en het Caribisch gebied.

Toch wordt het belang van lezen heden ten dage steeds meer onderschat: vaak horen we over ‘ontlezing’ als een zorgwekkend maatschappelijk verschijnsel. We hebben sociale media, breaking news, overprikkeling door vrijwel alles dat via de TV en de smartphone je huiskamer in wordt gegooid. De wijsheid wordt je wel bijgebracht door de talkshow op de televisie, of door Facebook, dus waarom zou je eigenlijk nog moeten lezen?

Ik zie het zo: lezen is een bron van informatie, of misschien wel wijsheid, die je in je eigen tempo kunt vergelijken met wat je al weet, of met andere bronnen. Maar vaak is lezen ook een fijne vorm van ontspanning. Je moet wel willen leren lezen en er tijd voor vrijmaken. En het allerleukst is natuurlijk het voorlezen aan je kinderen. Ik ben pas opa geworden en verheug mij nu al op het voorlezen als mijn kleindochter een of twee jaar oud zal zijn.

Ik heb leren lezen door mijn ouders, die kasten vol boeken hadden en mij van jongs af aan stimuleerden. Ik heb nog vele boeken uit hun collectie. Sommige daarvan herlees ik nog steeds, keer op keer. Ze voelen als een versleten oude leunstoel, die je niet wegdoet omdat hij zo vertrouwd is. Het voordeel van lezen is dat je de inhoud rustig tot je neemt, niet opgedrongen door beeld en geluid en tempo van de televisie. Lezen prikkelt je fantasie, zet je aan het denken, leert je over de mening van anderen, en draagt daardoor bij aan je eigen wijsheid, of misschien wel aan het besef hoe weinig je eigenlijk weet...

Een boek lijkt daarmee op het riviertje dat de wijsheid van Anansi meenam naar de zee, die het verspreidde over de hele wereld.

Ik wil niet beweren dat alles wat ik schrijf wijsheid is. Integendeel, het meeste is ontstaan uit een rijke fantasie, die soms met mij op de loop gaat. Maar wat wil ik overbrengen? Wat is het doel van mijn schrijven? Ik wil net zoals de verhalenvertellers van Anansi, of Reinaert de Vos, of Bro Rabbit, vooral een spannend verhaal vertellen dat mijn lezers boeit. Maar ook doe ik graag mijn huiswerk, omdat de achtergrond van het verhaal moet kloppen. Misschien is dat wel de wijsheid die ik probeer erin te leggen.

Een boek is een vorm van entertainment: het moet boeiend zijn en moeilijk om weg te leggen. Als je een passage hebt uitgelezen moet de behoefte blijven om nog een bladzij om te slaan en daarna nog een. Ook emotie speelt een rol in mijn werk: er zijn passages die ik niet kan herlezen zonder die emotie weer te voelen. De hoofdpersonen in mijn boeken zijn mijn vrienden geworden, of misschien wel mijn kinderen. Geen wonder, omdat ik ze zelf heb gecreëerd.

Zo zijn ook de hoofdpersonen Evert en Efua in het boek Anansi ontstaan vanuit mijn emotie. Ik probeer hun gevoelens te beschrijven, hoe ze bij elkaar kwamen, en hoe ze de ontberingen en tegenslagen in hun leven leren doorstaan, maar ook de rol van vriendschappen die ze in hun moeilijkste momenten ondersteunen en verder helpen.

Misschien is emotie, naast de wijsheid, wel de belangrijkste kwaliteit van de mens.

 

Mariska de Jong en Cherida de Ziel

WIJSHEID IN DE WERELD VAN VANDAAG

Kort geleden schreef ik over mijn verwarring, mijn twijfels over de wereld van vandaag, de buitensporige wreedheid van de oorlogen in Oekraïne en Gaza waarin de wereld wederom is gestort door een lugubere dictator, door gruwelijk terrorisme en een schietgrage volksmenner, alsof we nog niets hebben geleerd.

We hebben niets geleerd van de Holocaust, niets van de Nakba, niets van koloniale wreedheden, van ons slavernijverleden, van Vietnam, van Chili, Bosnië, Iran, Georgië, Aleppo, Afghanistan, Irak, Congo of Soedan. Dat we niets hebben geleerd blijkt uit het vijandbeeld over andersdenkenden, over vreemdelingen, over vluchtelingen en ‘gelukzoekers’ dat wordt opgeroepen door gladde politici, die gebruikmaken van de chaos waarin een falende politiek en openbaar bestuur ons land en de wereld hebben gestort. Het is altijd de schuld van anderen, nooit van onszelf. We gaan door een diep dal en ik maak mij ernstig zorgen over de wereld die wij nalaten aan onze kinderen.

Een volk krijgt de leiders die het verdient, zei Joseph de Maistre al in 1811 (Toute nation a le gouvernement qu'elle mérite). En zoals James Freeman Clarke later schreef (ik noem zijn naam nog maar eens): een politicus kijkt naar de volgende verkiezingen, een staatsman naar de volgende generatie.

Alleen staatsmanschap (m/v/x) kan ons redden, maar soms lijkt het wel of de rivier, die Anansi’s wijsheid verspreidde over de wereld, is opgedroogd.

Ik wens u en ons allen veel wijsheid toe in het nieuwe jaar 2024.

Mijnramp Suriname

Het nieuws was al snel weer verdwenen van de media. We kregen verkiezingen met een verrassende uitkomst, en in Gaza en Oekraïne woedde de oorlog voort.

 

Een week geleden, op 20 november, stortte in Suriname een goudmijn in, met zeker 15 slachtoffers tot gevolg. Dat is altijd een vreselijk drama, maar in een land met een kleine bevolking als Suriname, en zeker in de marrongemeenschap komt dat extra hard aan. De ramp voltrok zich bij Kamp 21 Pasi in het gebied van de Matawai, een marrongroep in het district Brokopondo in Suriname. Ik ben in 2022 in die omgeving geweest, een heuvelachtig gebied, kilometers verwijderd van de hoofdweg naar Atjoni. Je ziet daar vanaf de hoofdweg hier en daar onverharde zijwegen, die leiden naar afgelegen dorpen en mijnlocaties. Langs de weg zijn opslagplaatsen van uit het oerwoud gekapt hout.

 

bron: NOS

 

 
Concessie en rechten op de grond

 
Voor een deel van het gebied van de Matawai, gelegen in het oerwoud, is aan de Chinese multinational Zijin Mining Group een concessie afgegeven voor het delven van goud. Over het afgeven van zulke concessies door de Surinaamse overheid  is veel te doen, omdat het dikwijls over de hoofden van de plaatselijke bevolking heen gebeurt. De rechten op de grond in het binnenland zijn vaak onderwerp van conflict. Er is veel spanning tussen Paramaribo en de mensen in het binnenland, niet verbazingwekkend als je bedenkt dat Suriname rijk is aan mineralen en de marrons en inheemsen vaak aan het kortste eind trekken ten aanzien van de opbrengsten. 

 

bron: DWT online

 

 
Buitenlandse mijnmaatschappijen graven met toestemming van Paramaribo in het oerwoud, waar de plaatselijke bevolking recht op doet gelden. Tenslotte wonen zij daar al eeuwenlang en liggen die rechten vast in verdragen, ooit gesloten met de koloniale overheid. De armoede in het binnenland is groot, en daarmee ook de verleiding voor de mensen om zelf te gaan graven naar goud in gebied dat de overheid in concessie heeft gegeven. En tot slot zijn er ook illegale Braziliaanse goudzoekers, die her en der in het oerwoud graven. 

 
Doordat alles in afgelegen gebied plaatsvindt en de Surinaamse overheid nauwelijks middelen heeft om toezicht te houden, of zelfs de andere kant op kijkt, is er sprake van een wildwest-situatie. Met de veiligheid van deze informele mijnbouw is van alles mis, om maar niet te spreken van de kwikvervuiling van de rivieren en de criminaliteit. Nog op 14 november meldde de Surinaamse krant De Ware Tijd een dodelijke schietpartij in een goudzoekerkamp.

 
Risico’s van kleinschalige mijnbouw

 
De goudwinning vindt meestal plaats in ‘dagbouw’ – diepe gaten die vanaf de oppervlakte worden gegraven om bij de goudafzetting te komen. Om dat veilig te doen, moet de grond trapsgewijs worden afgegraven met zwaar materieel. Dat wordt door een mijnmaatschappij meestal op een veilige manier gedaan, hoewel daarmee een groot areaal aan oerwoud wordt opgeofferd. Kleine goudzoekers graven vaak rechtstreeks de diepte in, zonder te letten op de helling van het gat dat zij graven. Dat heeft te maken met beperkingen in het materieel dat ze kunnen betalen en ook met de wens om snel bij een rijke goudafzetting te komen. 

 

bron: DWT online

 

 
Bij de instorting van de mijn van Kamp 21 op 20 november is dat laatste waarschijnlijk de oorzaak geweest. Ook bij de reddingswerkzaamheden moest voorzichtig worden gehandeld om verdere aardverschuivingen te voorkomen. Het cynische van deze ramp is dat kort tevoren mijnwerkers van die locatie waren weggestuurd vanwege de veiligheid, en er op de dag van de ramp een bespreking was tussen vicepresident Brunswijk, minister van Justitie en Veiligheid Amoksi, en de leiding van de Zijin mijnmaatschappij, die de concessie heeft. 

 
Regulering of het gebrek daaraan

 
Volgens de Surinaamse krant De Ware Tijd lijkt de Surinaamse overheid niet bij machte te zijn om greep te krijgen op de goudwinning en de veiligheid van de kleinschalige mijnbouw te garanderen. Lezend in die krant heeft dat te maken met tekort aan middelen voor toezicht, de algemene werkloosheid en armoede in het binnenland, maar ook met spanningen in de regering zelf. Zo zou Brunswijk, die zich opwerpt als pleitbezorger van de marrons, eerder geneigd zijn om kleinschalige mijnbouw onder onveilige omstandigheden te laten voortbestaan dan om de sector te reguleren. Toch wordt er binnen de Surinaamse overheid wel degelijk in kaart gebracht wat er zou moeten veranderen. 

 

podcast Humberto, interview Hennah Draaibaar

 
De slachtoffers waren veelal jonge mannen, die kennelijk uit armoede naar goud zijn gaan zoeken. Met scholing en het creëren van werkgelegenheid zouden de mensen in het binnenland beter gebaat zijn en misschien niet eens naar goud hoeven zoeken. Maar de crisis waarin de Surinaamse economie zich bevindt maakt het er niet gemakkelijker op. Het land zit volledig aan de grond.

 
Crowdfunding

 
Mariska de Jong in Haarlem heeft een crowdfundingactie opgezet om te helpen de slachtoffers te herdenken en een waardige uitvaart te geven. Als u wilt bijdragen, kan dat HIER.

De balans en de verwarring

Acht jaar schrijverschap

Twee verschillende posts op één dag, dat is nog nooit vertoond!

Toen ik op mijn 64e jaar voorzichtig begon te schrijven aan een thriller, kon ik niet vermoeden waar het op zou uitdraaien. En als ik, vier uitgegeven boeken en acht jaar verder, probeer de balans op te maken slaat de verwarring toe. Niet alleen over mijzelf en over mijn boeken, maar ook over de wereld, die in deze acht jaar onherkenbaar is veranderd.

Mijn eerste manuscript heette De Regeling, een thriller over raadselachtige gebeurtenissen op de Waddenzee die blijken samen te hangen met vrouwenhandel, en de daaropvolgende harteloze houding van de overheid. Uiteindelijk is dit boek in 2021 verschenen als Het Transport, ruim na de publicatie van mijn debuut De Batavier in 2019.

Met De Batavier keek ik voor het eerst voorbij de grenzen van een thriller naar wat er elders in de wereld gebeurt. Hoofdpersoon Mark Schouten zeilt naar Griekenland en Turkije en raakt verwikkeld in de vluchtelingencrisis van 2015 - 2016. Dankzij een tweede druk is De Batavier nog leverbaar via de boekhandel.

Het Transport werd in 2022 gevolgd door Drie Meter Zand, dat zich deels afspeelt in de tijd van Napoleon en eindigt als een hedendaagse thriller. Drie Meter Zand scoorde hoog in de Vrij Nederland Thriller- en Detectivegids, en is inmiddels vrijwel uitverkocht. We denken aan een heruitgave middels 'printing on demand', zodat het boek leverbaar blijft. Hetzelfde geldt voor Het Transport, dat midden in de coronatijd verscheen en daardoor nauwelijks kon worden gepromoot, maar toch is uitverkocht.

Mijn laatste titel heet zoals bekend Anansi, een historische roman tegen de achtergrond van de slavenhandel van de West-Indische Compagnie. Anansi is na vijf maanden al bijna uitverkocht; een herdruk is aanstaande. Evenals bij De Batavier kwam er een grote bestelling van NBD Biblion, zodat Anansi in vele openbare bibliotheken staat. Anansi is, dank zij de steun van Mariska de Jong in Haarlem, ook goed ontvangen binnen de Surinaamse gemeenschap in de regio Kennemerland.

Promotiepijn

Het promoten van een boek is een niet te onderschatten uitdaging. Toen ik in 2018 met twee manuscripten onder mijn arm zocht naar een uitgever, sloegen overal de deuren voor mijn neus dicht. Sommige uitgevers reageerden niet eens, en eenmaal kreeg ik een ronduit botte reactie. Kennelijk zat niemand te wachten op alweer een beginnende auteur die probeerde zijn boeken te slijten. Via een omweg kwam ik in contact met Hanneke van de Water, die de manuscripten redigeerde, optrad als mijn persagent en het pad effende naar uitgeverij Palmslag. Soms is het goed om een omtrekkende beweging te maken...

Naamsbekendheid is alles voor een auteur. Dat ontstaat door het geven van presentaties, het bezoeken van schrijversmanifestaties en symposia, het onderhouden van een website en een blog, en het actief zijn op sociale media. Het is niet mijn favoriete bezigheid, want ik heb een bloedhekel aan borstklopperij en aandachttrekken, en ook is het rendement van al die geïnvesteerde tijd en moeite zeer beperkt. Het voedt mijn verwarring: is dit het wel waard?

Het geven van presentaties en lezingen over mijn werk geeft mij gelukkig wel energie, maar ook daarvoor moet je stad en land afstruinen alvorens je een kans krijgt, zelfs na jarenlange schrijfactiviteit en vier redelijk succesvolle boeken. Kortom: schrijven is leuk, maar promotie is een frustrerende en vaak doodvermoeiende bezigheid. 

Evenals de meeste andere auteurs blijf ik onder de radar van de media, die alleen oog lijken te hebben voor een select groepje gevestigde schrijvers, zelfs als je bliksemsnel inspeelt op de actualiteit. Want wat is de nieuwswaarde van een nieuw boek van een betrekkelijk onbekende romanschrijver in vergelijking met een interview met een gevierde auteur, of berichtgeving over maatschappelijke drama’s, of verkiezingen, of oorlogen net over de grens? 

De veranderende wereld

Laten we wel wezen, de maatschappij verandert momenteel in een razend tempo. De democratie staat al jaren onder druk en de polarisatie is zorgwekkend. Of Pieter Omtzigt dat in zijn eentje gaat veranderen is maar zeer de vraag, want het neoliberalisme is nog lang niet dood en hij lonkt al naar de VVD, die onderdeel is van het probleem, niet de oplossing.

Op de hoogte blijven van de maatschappij en de wereld om je heen is voor elke auteur van vitaal belang. Ik zal wat voorbeelden geven. Vier jaar geleden begon ik aan een boek over een wereld die in chaos wordt gestort door iets dat niemand had voorzien. Kort daarop verscheen Covid op het toneel en was een heel andere wereldwijde crisis een feit. Het onvoltooide manuscript ligt nog steeds op de plank, want in die tijd zat niemand te wachten op een verhaal over een hypothetische ramp. In plaats daarvan zocht ik het in het historische thema van Drie Meter Zand, dat in die periode ontstond.

Met het slavernijthema van Anansi was ik wel op tijd - het verhaal was ingegeven door mijn afschuw over de kerkers van het slavenfort Elmina in Ghana, en met adviezen vanuit de Surinaamse gemeenschap lukte het om het boek uitgegeven te krijgen in juni 2023, op tijd voor het herdenkingsjaar van de transatlantische slavernij. Ik bundel nu mijn krachten met Mariska de Jong, zij om het erfgoed van de Marrons op de kaart te zetten, en ik om mijn boek Anansi te promoten, dat daaraan raakt.

Alweer oorlog

Na decennia van schouderophalen over conflicten ver van ons bed, lijkt Europa nu eindelijk wakker geschrokken van twee verschrikkelijke oorlogen in Oekraïne en Gaza. Terugkijkend is het sinds de val van de Muur nooit rustig geweest in de wereld: denk maar aan Bosnië, Irak, Georgië, Tsjetsjenië, Afghanistan en Syrië. Maar met Oekraïne staat de oorlog aan de grenzen van Europa, en met Gaza is wederom de lont in het kruitvat van het Midden-Oosten gestoken. Een-nul voor terreurbeweging Hamas, hoe je het ook wendt of keert.

Al die conflicten worden gekenmerkt door buitensporige wreedheid en oorlogsmisdaden. De meeste Syrische opstandelingen waren en zijn geen aardige jongens, evenmin als de Taliban, Daesh of Hamas en Hezbollah. Ook Oekraïne heeft vast geen schone handen, hoewel Poetin onmiskenbaar de agressor is. Maar het op grote schaal bombarderen van burgerdoelen is een oorlogsmisdaad. Poetin, Assad en Netanyahu volgen dezelfde tactiek: ziekenhuizen, scholen, woonwijken en markten bestoken, met tienduizenden doden als gevolg. En altijd met het argument dat de tegenpartij zich tussen de bevolking verschuilt. De waarheid is het eerste slachtoffer in elke oorlog.

 

Wat oorlogshitsers en agressors niet willen inzien is dat een volk nooit zal worden gebroken door bombardementen of etnische zuivering. Veeleer voedt dat verzet en gevoelens van wraak. Dat gold voor de Blitzkrieg op Londen en Coventry, het gold voor Dresden en Hanoi. Het geldt ook voor Marioepol, Aleppo en Gaza.

Zal ik in een volgend boek inspelen op een van deze conflicten? Zal ik iets schrijven over het Midden-Oosten van een halve eeuw geleden, toen ik zelf in oorlogsgebied voer? Ik wacht nog maar even af, want mijn verwarring groeit nog steeds. 

Een schrijversfestival en een symposium

Op 12 november bezocht ik het schrijversfestival georganiseerd in het Dorpscentrum in Oegstgeest, op een steenworp afstand van mijn woonadres in Leiden. Ik voel mij altijd wat ongemakkelijk in een volslagen onbekende groep, maar desondanks vond ik al snel aansluiting. Ik sprak iemand van de Rijnlandse Boekhandel, waar ik vier inkijkexemplaren van mijn boeken mocht neerleggen, maakte kennis met Kees Oudendijk, wethouder van (ondermeer) Cultuur, die mij vroeg welke van mijn vier boeken ik hem zou aanbevelen. Uiteindelijk leek hij een voorkeur te hebben voor Drie Meter Zand.

Ik luisterde naar Willem de Bondt, die aan de hand van foto’s op treffende wijze voordroeg uit zijn dichtbundel Evenbeelden. 

uit: Evenbeelden, van Willem de Bondt

Tevens ontmoette ik Inge de Bever, auteur van de autobiografische roman Moederland, die een mooie presentatie gaf over haar boek. Ik heb een exemplaar door haar laten signeren en het boek later die week in één adem uitgelezen. Een aanrader, dat boek over de cultuurverschillen met haar Turkse schoonmoeder en hoe zij over de jaren heen nader tot elkaar kwamen.

Moederland van Inge de Bever, ISBN 9789028291102

Tot slot heb ik contact gelegd met de Schrijverskring Oegstgeest, die de activiteiten wil uitbreiden in de omgeving. Ook naar Leiden, dus ik hoop op een spoedige uitnodiging om daar kennis te gaan maken.

Tijdens het Symposium 'Sporen van slavernij' op donderdag 16 november 2023 in Leiden, brachten de Universitaire Bibliotheken Leiden (UBL) literaire stemmen en onderzoekers die zich bezighouden met het slavernijverleden met elkaar in dialoog. Ik had mij aangemeld en heb in de zaal geluisterd naar lezingen en voordrachten. De lezing Slavernij en Emancipatie van de Amsterdamse historicus Alex van Stipriaan was mij uit het hart gegrepen, omdat hij een groot deel van mijn eigen onderzoeksveld raakte. Het viel mij op dat hij wat minder belang hecht aan de periode van het Staatstoezicht (1863-1873) volgend op de afschaffing van de slavernij dan gebruikelijk in Surinaamse kringen.

 

Nieuw voor mij was wat Margo Groenewoud vertelde over Luizen in de Pels, een verhaal over anti-koloniaal activisme, dat zich vooral buiten het Caribisch gebied ontwikkelde, in het kielzog van de migratie van mensen van Curaçao en Aruba naar ondermeer Venezuela en de VS. Dat activisme werd in Caribisch Nederland en in Suriname genadeloos de kop ingedrukt (denk aan de deportatie van Anton de Kom uit zijn moederland Suriname in 1934), maar kon alleen daarbuiten vaste voet krijgen.

Ellen Ombre en Radna Fabias droegen voor uit eigen werk en werden daarna geïnterviewd. 

Ellen Ombre las voor uit haar boek Last en sprak ondermeer over haar Joodse en haar zwarte voorouders in Suriname. In Last doet een jonge Surinaamse vrouw, in navolging van haar vader, onderzoek naar Joodse plantagehouders in Suriname en daarmee ook naar haar eigen roots. 

Radna Fabias droeg een indringend gedicht voor uit de bundel Habitus, dat bij mij vooral een goed sfeerbeeld opriep over de stoffige, armoedige buitengebieden op Curaçao, de positie van de vrouwen en hoe het eiland door de toeristen wordt uitgemolken. In Habitus speelt identiteit een rol, het gaat ondermeer over de worsteling van de migrant met het leven tussen twee werelden en man-vrouwverhoudingen.

Persoonlijk had ik wat minder met de literaire aspecten van de interviews, maar ik ben wel gevoelig voor sfeerbeelden en de impliciete boodschap die deze auteurs brengen. De impact van het koloniale verleden op het heden is nog immer voelbaar.

Promotieactiviteiten

Zaterdagmiddag 28 oktober heb ik een korte presentatie gegeven over ANANSI bij boekhandel De Kler in de Kempenaerstraat in Oegstgeest, op een steenworp van mijn huisadres. Het was een sterk ingekorte versie van de presentaties die ik eerder heb gegeven, aangepast aan de locatie, niet meer dan de videotrailer (zie onder) en een kort praatje van 10-15 minuten, wat voldoende was voor een staand publiek.

de setting

 

De mensen van de boekhandel hadden een keurige tafel neergezet met een bos bloemen en een stapel exemplaren van ANANSI en mijn eerdere boeken.

Ik had een TV meegenomen, die als beeldscherm en geluidsinstallatie diende voor een computer met de film, een presentatie en een diashow. En een Kente-kleed en een Ashanti-masker voor de aankleding.

presentatie

 

De presentatie werd goed bezocht, voornamelijk door vrienden en bekenden die nog niet eerder waren geweest. Ik ontmoette zelfs een naamgenoot - vermoedelijk hebben wij dezelfde voorouders, maar dan 200 jaar geleden.

boeken signeren

 

De winkel verkocht 12 exemplaren van ANANSI en nog twee andere boeken van mijn hand, die ik alle heb gesigneerd. Geen slecht resultaat voor een kleine presentatie als deze. 

Boekhandel De Kler in Oegstgeest zal het restant boeken nog een aantal dagen op voorraad houden. Mijn ‘banner’ van ANANSI staat bij de ingang.

 

Biblioteca Barlaeanorum

Nog niet vermeld is dat ik onlangs mijn oude middelbare school heb bezocht, het Barlaeus Gymnasium aan de Weteringschans in Amsterdam. Ruim 50 jaar geleden deed ik daar eindexamen, in 1970. Ik heb daar uitstekend onderwijs gekregen van prima docenten. 

Barlaeus Gymnasium, Amsterdam

 

De school heeft een boekencollectie van oud-leerlingen, de ‘Biblioteca Barlaeanorum’. Ze hadden al een exemplaar van De Batavier. Ik heb ze nu ook een exemplaar gebracht van Het Transport, Drie Meter Zand en ANANSI, zodat de collectie nu up to date is.

Biblioteca Barlaeanorum

 

De toekomst

Presenteren voor publiek is leuk: het delen van alle kennis die ik heb vergaard over de transatlantische slavenhandel. Het is een prettige bijkomstigheid van het auteurschap.

Inmiddels heb ik voldoende presentatiemateriaal om zonder veel extra inspanning boekpresentaties en lezingen te kunnen geven. Een voordracht over historische perspectieven over de Transatlantische slavenhandel in de 17e eeuw. Of over de organisatie van de slavenhandel, en de zeevaart in vroeger tijden. De vroege geschiedenis van Suriname en de moord op de eerste gouverneur, Van Sommelsdijck. De rol van de Anansi-verhalen als erfgoed van de Marrons in Suriname. Of het werk van een auteur: hoe kom ik van een simpel idee tot een complete roman...